Πρόοδος Εργασιών

Γεωφυσικές Έρευνες
Απαλλοτριώσεις
Ανασκαφές
Μελέτες Αποκατάστασης
Εργασίες Αποκατάστασης

Γρήγορη μετάβαση

Αρχαίο θέατρο Λάρισας Α΄

Περιγραφή
Πολυμέσα
Επιστημονικό δελτίο
Χρηματοδοτήσεις
Πρόοδος Εργασιών
Τα νέα του θεάτρου

Το μεγαλειώδες Α’ αρχαίο θέατρο της πόλης κατασκευάστηκε στις νότιες υπώρειες του λόφου «Φρούριο», όπου βρισκόταν οχυρωμένη η αρχαία ακρόπολη και είχε προσανατολισμό προς νότο, προς τη λεγόμενη ελεύθερη αρχαία αγορά η οποία σύμφωνα με ασφαλείς αρχαιολογικές ενδείξεις τοποθετείται στο κέντρο της σημερινής πόλης. Είχε διάρκεια ζωής έξι αιώνων περίπου από τις αρχές του 3ου οι. π. Χ. μέχρι το τέλος του 3ου αι. μ Χ. ή τις αρχές του 4ου αι. μ. Χ. Μετά τον 2ο αι. π.Χ. πέραν από τις θεατρικές παραστάσεις απετέλεσε και χώρο υπαιθρίων συνεδριάσεων του ανώτατου διοικητικού οργάνου των Θεσσαλών, του περίφημου «Κοινού των Θεσσαλών». Όσο το θέατρο ήταν ορατό, έγινε σε διάφορες εποχές συστηματική λιθοθηρία σε ορισμένα τμήματα του για εξαγωγή οικοδομικού υλικού.

Η αποξήλωση του επιθεάτρου κυρίως συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881. Τούτη την εποχή κατασκευάστηκαν στο επιχωσμένο θέατρο ισόγειες κατοικίες και καταστήματα με ρηχές θεμελιώσεις πλέον μεν, αλλά βαθείς βόθρους λυμάτων, αρκετοί από τους οποίους τραυμάτισαν τα μάρμαρα. Το 1910 διανοίχθηκε οδός πάνω ακριβώς από το μνημείο, η λεγόμενη οδός Ακροπόλεως με την οποία επικοινωνούσαν οι Λαρισαίοι με την εβδομαδιαία αγορά δίπλα από το τούρκικο Μπεζεστένι της περιοχής. Μέχρι το 1950 οι ζημιές που προκλήθηκαν στο μνημείο από τις οικοδομές που κατασκευάστηκαν πάνω σ’ αυτό ήταν ασήμαντες σχεδόν αμελητέες. Από τη δεκαετία όμως αυτή και ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1960 οι βλάβες έγιναν πάρα πολύ σοβαρές με τις νέες οικοδομές που ανεγέρθηκαν στη θέση των παλαιών. Πολυκατοικίες θεμελιώθηκαν στο μνημείο, σηπτικοί βόθροι διανοίχθηκαν πάνω στις κερκίδες, πεδίλωση κατασκευάστηκε με υποδομή τα μάρμαρα των τοίχων και την κορύφωση της σκηνής, παλιά ισόγεια καταστήματα περιβλήθηκαν από κολώνες με οπλισμένο σκυρόδεμα και μεταβλήθηκαν στα πλαίσια της ανακαίνισής τους σε διώροφα κτίσματα με υπόγεια. Το 1952 κατασκευάστηκε πάνω στο επιθέατρο το ρολόι της πόλης, το οποίο εγκαινιάστηκε με πανηγυρισμούς και τυμπανοκρουσίες την επόμενη χρονιά. Οι ανασκαφές του αρχαίου θεάτρου έχουν μια μακρόχρονη ιστορία και ξεκινούν το 1910 από την εποχή του Απόστολου Αρβανιτόπουλου. Ο τότε Έφορος Αρχαιοτήτων είχε ανασκάψει ένα τμήμα της σκηνής το οποίο από τότε είχε απαλλοτριώσει και περιφράξει Οι πρόσφατες ανασκαφές έδειξαν ότι το τμήμα αυτό δεν ήταν προσκήνιο, όπως θεώρησε ο Αρβανιτόπουλος αλλά η ίδια η σκηνή. Το 1968 εκσκαφή θεμελίων για την ανέγερση οικοδομής σε ιδιωτικό οικόπεδο επεσήμανε ένα τμήμα του κοίλου. Η τότε Εφορεία Αρχαιοτήτων Βόλου είχε ανασκάψει το οικόπεδο και είχε αποκαλύψει 3 κερκίδες από τις οποίες η μία είχε 14 σειρές εδωλίων. Το οικόπεδο αυτό κτίσθηκε το 1970, με άδεια ελαφριάς διώροφης οικοδομής και έτσι τα μαρμάρινα εδώλια εγκλωβίστηκαν μέσα στα θεμέλια. Τελικά η οικοδομή αυτή, αφού απαλλοτριώθηκε, κατεδαφίστηκε το Δεκέμβριο του 1981 και οι κερκίδες του αρχαίου θεάτρου, λαβωμένες από τα σίδερα και το μπετόν ξαναντίκρυσαν το Θεσσαλικό ουρανό.

Αποφασιστικής σημασίας για την πλήρη αποκάλυψη του τα τελευταία χρόνια υπήρξε ένα ευρύτατο πρόγραμμα απαλλοτριώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα ακίνητα που απαλλοτριώθηκαν καθώς και το ρολόι της πόλης και το παλιό επισκοπικό μέγαρο κατεδαφίστηκαν με δαπάνες τόσο της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης, όσο και του δήμου των Λαρισαίων. Η πρώτη κατεδάφιση πραγματοποιήθηκε το 1992, η δεύτερη το 1996, η τρίτη το 2000 και η τέταρτη το Δεκέμβριο του 2008. Το έργο εντάχθηκε στα ΠΕΠ Θεσσαλίας Β’ και Γ’ πακέτο και κόστισε περίπου 5.900.000,00 €

Με τις εργασίες των τελευταίων ετών, η εικόνα του μνημείου είναι σχεδόν πλήρης. Πρόκειται για ένα τεράστιο μαρμαροδομημένο μνημείο. Κοίλο αποτελούσε η ίδια η πλαγιά του λόφου, που είχε διαμορφωθεί σε αναβαθμούς για την τοποθέτηση των μαρμάρινων εδωλίων. Το λευκό μάρμαρό τους προέρχεται από το αρχαίο λατομείο στο Καστρί Αγιάς ένας διάδρομος πλάτους 2 μ., το διάζωμα, χωρίζει το κοίλο στο κάτω ή κυρίως θέατρο και στο επιθέατρο, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του έχει καταστραφεί. Αποτελούνταν όμως από 22 κερκίδες με 14 ή 15 σειρές εδωλίων πιθανόν η καθεμιά και 20 κλιμακίδες ανόδου. Το επιθέατρο στα πλαϊνά του ήταν πιο περιορισμένο, δημιουργώντας χώρο για ράμπα ή κλίμακα για την άνοδο των θεατών.

Το κυρίως θέατρο χωριζόταν με 10 κλιμακίδες ανόδου σε 11 κερκίδες με 23 ή 25 πιθανόν σειρές εδωλίων η καθεμιά. Το πέρας του κυρίως θεάτρου προς την ορχήστρα είναι κατασκευασμένο με μαρμάρινους κυβόλιθους, που χρησίμευαν για την αντιστήριξη των κερκίδων Κατά τη μετατροπή του θεάτρου σε ρωμαϊκή αρένα, τον 1° αι. π.Χ., αφαιρέθηκαν οι 2 ή οι 3 πρώτες σειρές εδωλίων για να διευρυνθεί η ορχήστρα κατά 4 μ., περίπου.

Τα εδώλια των πρώτων σειρών που αφαιρέθηκαν, τοποθετηθήκαν για στατικούς λόγους κάτω από τα θυρώματα. Μπροστά από το κατώτατο τμήμα του κυρίως θεάτρου και περιμετρικά της ορχήστρας βρέθηκε κτιστός αποχετευτικός, αγωγός πλάτους 1 μέτρου, καλυμμένος με λειασμένες μαρμάρινες πλάκες. Ο αγωγός διαπερνά τη θεμελίωση της σκηνής με δύο εξόδους και κάπου πίσω απ’ αυτή θα έστριβε προς τον Πηνειό ποταμό.

Οι δύο πάροδοι, μαζί με τους αναλημματικούς τοίχους τους, διατηρούνται σε άριστη κατάσταση και αποτελούνται από λειασμένους κυβόλιθους, λευκού μαρμάρου. Ο αναλημματικός τοίχος της δεξιάς παρόδου αποκαλύφθηκε σε μήκος 40,86 μ., ύψος 4,50 μ., και πλάτος 3,55 μ. Ο αντίστοιχος της αριστερής παρόδου βρέθηκε σε. μήκος 24,75 μ., ύψος 3,55 μ., και πλάτος 3,16 μ.

Το κτίριο της σκηνής, με τρεις οικοδομικές φάσεις, είναι το καλύτερα διατηρημένο τμήμα του θεάτρου. Έχει μήκος 37 μ., και αποτελείται από 4 δωμάτια, με 3 εισόδους ανάμεσα τους. Η α’ φάση της ανάγεται στο α’ μισό του 3ου αι. π.Χ., και είναι σύγχρονη με την κατασκευή του θεάτρου. Οι τοίχοι της είναι κατασκευασμένοι με λαξευτούς πωρόλιθους. Τα δύο εσωτερικά δωμάτια επικοινωνούν με εσωτερικές θύρες και ήταν χώροι για την ετοιμασία των υποκριτών.

Στη β’ φάση της, το α’ μισό του 2ου αι. π.Χ., μπροστά αϊτό τη σκηνή, προς την πλευρά της ορχήστρας, κατασκευάστηκε το προσκήνιο, συνολικού μήκους 20 μ., και πλάτους 2 μ. Αποτελείται από 6 παραστάδες και 6 μονολιθικούς δωρικούς ημικίονες σε παράταξη που πατούν πάνω σε μαρμάρινη ευθυντηρία. Πάνω στην κιονοστοιχία του προσκηνίου στηριζόταν δωρικός θριγκός. Το προσκήνιο υποβάσταζε ένα ξύλινο πατάρι, το λογείο.

Στη γ’ οικοδομική φάση της σκηνής, στα χρόνια των ρωμαίων αυτοκρατόρων, Οκταβιανού Αυγούστου (28 π.Χ. – 14 μ Χ. αι.), Τιβερίου (1Ί μ.Χ. – 37 μ.Χ.), και Γερμανικού (37 μ.Χ. – 41 μ.Χ.) η πρόσοψη των πλαϊνών δωματίων επενδύθηκε με μαρμάρινους κυβόλιθους και δωρικούς ημικίονες, αφού αφαιρέθηκε η μπροστινή σειρά των πώρινων δόμων. Ακόμα, προστέθηκε δεύτερος όροφος, για τη μορφή του οποίου δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά στοιχεία. Την εποχή αυτή το θέατρο έχει μετατραπεί ήδη σε αρένα και αρχίζει η σταδιακή βεβήλωσή του. Στα εδώλια ανοίγονται οπές για την τοποθέτηση σκιαδίων και γράφονται τα ονόματα των εκμισθωτών των θέσεων .

Στο πίσω μέρος της σκηνής ανιχνεύτηκε ένα τεράστιο σύνολο αρχιτεκτονικών μελών πώρινων κυρίως, όπως κιονόκρανων, σπονδύλων και βάσεων κιόνων, το οποίο ενισχύει την υπόθεση ότι στο σημείο αυτό υπήρχε στοά.

Η παρουσία έξι ανάγλυφων ογκωδών ασπίδων προς το παρόν δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί. Υπάρχει βέβαια το ερώτημα εάν σε μία από τις δύο παρόδους υπήρχε μνημείο ασπίδων το οποίο δεν επισημάνθηκε ανασκαφικά ακόμα ή έχει καταστραφεί πλήρως. Βάσεις, επίσης, τιμητικών ανδριάντων διάσημων μονομάχων ή νικητών στους πανθεσσαλικούς αγώνες ήταν στημένες στις παρόδους ή στο πίσω μέρος της σκηνής.

Το μεγαλειώδες αυτό μνημείο, χρειάζεται ακόμα πολύ εργασία για να αποκαλυφθεί πλήρως και ενδεχομένως στο άμεσο μέλλον να αναστηλωθεί. Είναι ασφαλώς αναγκαίες επιπλέον απαλλοτριώσεις σε ό,τι αφορά την πλήρη αποκάλυψη των παρόδων και ορισμένες εξειδικευμένες μελέτες. Βεβαίως μέχρι τώρα έχει ανταποδώσει με πληρότητα ευρήματα και επιστημονικά στοιχεία τόσο για την κτιριακή εξέλιξη νου ίδιου του μνημείου, όσο και για την ιστορία της Λάρισας γενικότερα. Έχουν αποκαλυφθεί χιλιάδες επιγραφές και ένας μεγάλος αριθμός γλυπτών.

Αθανάσιος Τζιαφάλιας
Αρχαιολόγος

Αρχαίο θέατρο Λάρισας - ΔΙΑΖΩΜΑ

Δημοσιεύτηκε 10 Μαίου, 2015
Αρχαίο θέατρο Λάρισας.
Σειρά: Μικρές Παραγωγές.

Ονομασία Μνημείου

Αρχαίο Θέατρο Λάρισας Α’

Κατηγορία

Θέατρο

Σύντομη περιγραφή

Έχει τριμερή χαρακτηριστική διάρθρωση των ελληνιστικών θεάτρων : κοίλο, ορχήστρα, σκηνικό οικοδόμημα.

Εικόνες - Σχέδια

Υφίσταται πλήρης φωτογραφική τεκμηρίωση, σχεδιαστική και φωτογραμμετρική αποτύπωση, τόσο του συνόλου του μνημείου, όσο και των επί μέρος τμημάτων του (σκηνικού οικοδομήματος, παρόδων, επιθεάτρου και κοίλου).

Τεκμηρίωση - Βιβλιογραφία

1. Ussing, Griechische Reisen und Studien, 1857, 36

2. Γεωργιάδης Ν., Θεσσαλία, Βόλος 1894,161.

3. Αρβανιτόπουλος,Α. ΠΑΕ 1910, 174.

4. Sthälin, F., Das Hellenische Thessalien, Stuttgart 1924, 97.

5. Φαρμακίδης, Ε. Η Λάρισα, Βόλος 1925, 10.

6. ΒυΙΙe, Η. Untersuchungen an Griechische Theater, Athens 1806, 120,

7. Bequignon, Υ., Le Theatre de Larissa en Thessalie, «Mélanges Offerts a Μ. Octave NAVARRE» Τoulouse 1935, 1 – 10.

8. Αξενίδης, Θ. Η Πελαγίς Λάρισα και η αρχαία Θεσσαλία, Β 181.

9. Χουρμουζιάδης Γ. , ΑΑΑ II (1969) 167.

10. Τζιαφάλιας Α., Το Αρχαίο Θέατρο Λάρισας πρακτικά Συμποσίου «Λάρισα: παρελθόν και μέλλον» Λάρισα 1985, 162.

11. Περιοδικό Αρχαιολογία, 34 (1990) 50.

12,Τζιαφάλιας Α., Δεκαπέντε χρόνια ανασκαφών στην αρχαία Λάρισα. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Λυών 1990, 153.

13. Περιοδικό Les dossiers d’ Archeologie 159 (1991) 50.

14,Τζιαφάλιας Α. Το έργο της ΙΕ’ ΕΠΚΑ. Πρακτικά Συνεδρίου «Τo έργο των Εφοριών Αρχαιοτήτων καi Νεοτέρων Μνημείων ΥΠ.ΠΟ στη Θεσσαλία και την ευρύτερη περιοχή της» Βόλος 2000, 85.

15. Τζιαφάλιας Α. Αρχαίο Θέατρο Λάρισας; Πώς ένα όνειρο έγινε “πραγματικότητα. Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας και Πολιτισμού της Θεσσαλίας. Λάρισα 2006, 206 

Θέση

Στο κέντρο της πόλης της Λάρισας.

Χρονολόγηση

Το μνημείο οικοδομήθηκε στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. και λειτούργησε ως το τέλος του 3ου ή τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ.

Γενική περιγραφή Μνημείου

Το μεγαλειώδες α’ αρχαίο θέατρο της πόλης κατασκευάστηκε στις νότιες υπώρειες του λόφου «Φρούριο», όπου βρισκόταν οχυρωμένη η αρχαία ακρόπολη και είχε προσανατολισμό προς νότο, προς τη λεγόμενη ελεύθερη αρχαία αγορά η οποία σύμφωνα με ασφαλείς αρχαιολογικές ενδείξεις τοποθετείται στο κέντρο της σημερινής πόλης. Είχε διάρκεια ζωής έξι αιώνων περίπου από τις αρχές του 3ου αι. π. Χ. , μέχρι το τέλος του 3ου αι. μ.Χ. ή τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. Μετά τον 2° αι. π.Χ. πέραν από τις θεατρικές παραστάσεις απετέλεσε και χώρο υπαιθρίων συνεδριάσεων του ανώτατου διοικητικού οργάνου των Θεσσαλών, του περίφημου «Κοινού των Θεσσαλών». Όσο το θέατρο ήταν ορατό έγινε σε διάφορες εποχές συστηματική λιθοθηρία σε ορισμένα τμήματά του για εξαγωγή οικοδομικού υλικού. Η αποξήλωση του επιθεάτρου κυρίως συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881. Τούτη την εποχή κατασκευάστηκαν στο επιχωσμένο θέατρο ισόγειες κατοικίες και καταστήματα με ρηχές θεμελιώσεις πλέον μεν, αλλά βαθείς βόθρους λυμάτων, αρκετοί από τούς οποίους τραυμάτισαν τα μάρμαρα. Το 1910 διανοίχθηκε οδός πάνω ακριβώς από το μνημείο, η λεγόμενη οδός Ακροπόλεως με την οποία επικοινωνούσαν οι Λαρισαίοι με την εβδομαδιαία αγορά δίπλα από το τούρκικο Μπεζεστένι, της περιοχής. Μέχρι το 1950 οι ζημιές που προκλήθηκαν στο μνημείο από τις οικοδομές που κατασκευάστηκαν πάνω σ’ αυτό ήταν ασήμαντες σχεδόν αμελητέες. Από τη δεκαετία όμως αυτή και ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1960 οι βλάβες έγιναν πάρα πολύ σοβαρές με τις νέες οικοδομές που ανεγέρθηκαν στη θέση των παλαιών. Πολυκατοικίες θεμελιώθηκαν στο μνημείο, σηπτικοί βόθροι διανοίχθηκαν πάνω στις κερκίδες, πεδίλωση κατασκευάστηκε με υποδομή τα μάρμαρα των τοίχων και την κορύφωση της σκηνής, παλιά ισόγεια καταστήματα περιβλήθηκαν από κολώνες με οπλισμένο σκυρόδεμα και μεταβλήθηκαν στα πλαίσια της ανακαίνισης τους σε διώροφα κτίσματα με υπόγεια. Το 1952 κατασκευάστηκε πάνω στο επιθέατρο το ρολόι της πόλης, το οποίο εγκαινιάστηκε με πανηγυρισμούς και τυμπανοκρουσίες την επόμενη χρονιά. Οι ανασκαφές του αρχαίου θεάτρου έχουν μια μακρόχρονη ιστορία και ξεκινούν το 1910 από την εποχή του Απόστολου Αρβανιτόπουλου. Ο τότε Έφορος Αρχαιοτήτων είχε ανασκάψει ένα τμήμα της σκηνής το οποίο από τότε είχε απαλλοτριώσει και περιφράξει. Οι πρόσφατες ανασκαφές, έδειξαν ότι το τμήμα αυτό δεν ήταν προσκήνιο, όπως θεώρησε ο Αρβανιτόπουλος αλλά η ίδια η σκηνή. Το 1968 εκσκαφή θεμελίων για την ανέγερση οικοδομής σε ιδιωτικό οικόπεδο επεσήμανε ένα τμήμα του κοίλου. Η τότε Εφορεία Αρχαιοτήτων Βόλου είχε ανασκάψει το οικόπεδο και είχε αποκαλύψει 3 κερκίδες από τις οποίες η μία είχε 14 σειρές εδωλίων. Το οικόπεδο αυτό κτίσθηκε το 1970, με άδεια ελαφριάς διώροφης οικοδομής και έτσι τα μαρμάρινα εδώλια εγκλωβίστηκαν μέσα στα θεμέλια. Τελικά η οικοδομή αυτή, αφού απαλλοτριώθηκε, κατεδαφίστηκε το Δεκέμβριο του 1981 και οι κερκίδες του αρχαίου θεάτρου, λαβωμένες από τα σίδερα και το μπετόν ξαναντίκρυσαν το θεσσαλικό ουρανό. Αποφασιστικής σημασίας για την πλήρη αποκάλυψη του τα τελευταία χρόνια υπήρξε ένα ευρύτατο πρόγραμμα απαλλοτριώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα ακίνητα που απαλλοτριώθηκαν καθώς και το ρολόι της πόλης και το παλιό επισκοπικό μέγαρο κατεδαφίστηκαν με δαπάνες τόσο της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης, όσο και του δήμου των Λαρισαίων. Η πρώτη κατεδάφιση πραγματοποιήθηκε το 1992, η δεύτερη το 1998, η τρίτη το 2000 και η τέταρτη το Δεκέμβριο του 2008. Το έργο εντάχθηκε στα ΠΕΠ Θεσσαλίας Β’ και Γ’ πακέτο και κόστισε περίπου 5.900,00 €. Με τις εργασίες των τελευταίων ετών, η εικόνα του μνημείου είναι σχεδόν πλήρης. Πρόκειται για ένα τεράστιο μαρμαροδομημένο μνημείο. Κοίλο αποτελούσε η ίδια η πλαγιά του λόφου, που είχε διαμορφωθεί σε αναβαθμούς για την τοποθέτηση των μαρμάρινων εδωλίων. Το λευκό μάρμαρό τους προέρχεται από το αρχαίο λατομείο στο Καστρί Αγιάς. Ένας διάδρομος πλάτους 2 μ., το διάζωμα, χωρίζει το κοίλο στο κάτω ή κυρίως θέατρο και στο επιθέατρο, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του έχει καταστραφεί. Αποτελούνταν όμως από 22 κερκίδες με 14 ή 15 σειρές εδωλίων πιθανόν η καθεμιά και 20 κλιμακίδες ανόδου. Το επιθέατρο στα πλαϊνά του ήταν πιο περιορισμένο, δημιουργώντας χώρο για ράμπα ή κλίμακα για την άνοδο των θεατών. Το κυρίως θέατρο χωριζόταν με 10 κλιμακίδες ανόδου σε 11 κερκίδες με 23 ή 25 πιθανόν σειρές εδωλίων η καθεμιά. Το πέρας του κυρίως θεάτρου προς την ορχήστρα είναι κατασκευασμένο με μαρμάρινους κυβόλιθους, που χρησίμευαν για την αντιστήριξη των κερκίδων. Κατά τη μετατροπή του θεάτρου σε ρωμαϊκή αρένα, τον 1° αι. π.Χ., αφαιρέθηκαν οι 2 ή οι 3 πρώτες σειρές εδωλίων για να διευρυνθεί η ορχήστρα κατά 4 μ., περίπου. Τα εδώλια των πρώτων σειρών που αφαιρέθηκαν τοποθετήθηκαν για στατικούς λόγους κάτω από τα θυρώματα. Μπροστά από το κατώτατο τμήμα του κυρίως θεάτρου και περιμετρικά της ορχήστρας βρέθηκε κτιστός αποχετευτικός αγωγός πλάτους 1 μέτρου, καλυμμένος με λειασμένες μαρμάρινες πλάκες. Ο αγωγός διαπερνά τη θεμελίωση της σκηνής με 2 εξόδους και κάπου πίσω απ’ αυτή θα έστριβε προς τον Πηνειό ποταμό. Οι δύο πάροδοι, μαζί με τους αναλημματικούς τοίχους τους, διατηρούνται σε άριστη κατάσταση και αποτελούνται από λειασμένους κυβόλιθους, λευκού μαρμάρου. Ο αναλημματικός τοίχος της δεξιάς παρόδου αποκαλύφθηκε σε μήκος 40.86 μ , ύψος 4.50 μ., και πλάτος 3,55 μ. Ο αντίστοιχος της αριστερής παρόδου βρέθηκε σε μήκος 24,75 μ., ύψος 3,55 μ., και πλάτος 3,16 μ. Το κτίριο της σκηνής, με τρεις οικοδομικές φάσεις, είναι το καλύτερα διατηρημένο τμήμα του θεάτρου. Έχει μήκος 37 μ., και αποτελείται από 4 δωμάτια, με 3 εισόδους ανάμεσα τους. Η α’ φάση της ανάγεται στο α’ μισό του 3ου αι. π.Χ. , και είναι σύγχρονη με την κατασκευή του θεάτρου. Οι τοίχοι της είναι κατασκευασμένοι με λαξευτούς πωρόλιθους. Τα δύο εσωτερικά δωμάτια επικοινωνούν με εσωτερικές θύρες και ήταν χώροι για την ετοιμασία των υποκριτών. Στη β’ φάση της, το α’ μισό του 2ου αι. π.Χ., μπροστά από τη σκηνή, προς την πλευρά της ορχήστρας, κατασκευάστηκε το προσκήνιο, συνολικού μήκους 20 μ., και πλάτους 2 μ. Αποτελείται από 6 παραστάδες και 6 μονολιθικούς δωρικούς ημικίονες σε παράταξη που πατούν πάνω σε μαρμάρινη ευθυντηρία. Πάνω στην κιονοστοιχία του προσκηνίου στηριζόταν δωρικός θριγκός Το προσκήνιο υποβάσταζε ένα ξύλινο πατάρι, το λογείο. Στη γ’ οικοδομική φάση της σκηνής, στα χρόνια των ρωμαίων αυτοκρατόρων, Οκταβιανού Αυγούστου (28 π.Χ. – 14 μ.Χ. αι.), Τιβερίου (14 μ.Χ. — 37 μ.Χ.) και Γερμανικού (37 μ.Χ. – 41 μ.Χ.) η πρόσοψη των πλαϊνών δωματίων, επενδύθηκε με μαρμάρινους κυβόλιθους και δωρικούς ημικίονες, αφού αφαιρέθηκε η μπροστινή σειρά των πώρινων δόμων. Ακόμα, προστέθηκε δεύτερος όροφος, για τη μορφή του οποίου δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά στοιχεία. Την εποχή αυτή το θέατρο έχει μετατραπεί ήδη σε αρένα και αρχίζει η σταδιακή βεβήλωσή του. Στα εδώλια ανοίγονται οπές για την τοποθέτηση σκιαδίων και γράφονται τα ονόματα των εκμισθωτών των θέσεων. Στο πίσω μέρος της σκηνής ανιχνεύτηκε ένα τεράστιο σύνολο αρχιτεκτονικών μελών πώρινων κυρίως, όπως κιονόκρανων, σπονδύλων και βάσεων κιόνων, το οποίο ενισχύει την υπόθεση ότι στο σημείο αυτό υπήρχε στοά. Η παρουσία έξι ανάγλυφων ογκωδών ασπίδων προς το παρόν δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί. Υπάρχει βέβαια το ερώτημα εάν σε μία από τις δύο παρόδους υπήρχε μνημείο ασπίδων το οποίο δεν επισημάνθηκε ανασκαφικά ακόμα ή έχει καταστραφεί πλήρως. Βάσεις, επίσης, τιμητικών ανδριάντων διάσημων μονομάχων ή νικητών στους πανθεσσαλικούς αγώνες ήταν στημένες στις παρόδους ή στο πίσω μέρος της σκηνής. Το μεγαλειώδες αυτό μνημείο, χρειάζεται ακόμα πολλή εργασία για να αποκαλυφθεί πλήρως και ενδεχομένως στο άμεσο μέλλον να αναστηλωθεί. Είναι ασφαλώς αναγκαίες επιπλέον απαλλοτριώσεις σε ότι αφορά την πλήρη αποκάλυψη των παρόδων και ορισμένες εξειδικευμένες μελέτες. Βεβαίως μέχρι ώρα έχει ανταποδώσει με πληρότητα ευρήματα και επιστημονικά στοιχεία τόσο για την κτιριακή εξέλιξη του ίδιου του μνημείου, όσο και για την ιστορία της Λάρισας γενικότερα. Έχουν αποκαλυφθεί χιλιάδες επιγραφές και ένας μεγάλος αριθμός γλυπτών.

Έρευνες - Επεμβάσεις

Κατά τη διάρκεια χρηματοδότησης του Γ’ ΚΠΣ (2000 – 2006) έγιναν 7.500 συγκολλήσεις μαρμάρων και ευρείας κλίμακας συντήρηση του μνημείου στο σύνολό του. Έγινε ακόμα τεκμηρίωση, ταύτιση και ταξινόμηση των εκτός θέσης αρχιτεκτονικών μελών. Με χρήση γερανοφόρων οχημάτων πραγματοποιήθηκαν πάνω από 15.000 μετακινήσεις μαρμάρων.

Επιτρεπόμενες χρήσεις

Η θέαση του μνημείου είναι ευχερής από τον πεζόδρομο της οδού Βενιζέλου, όπου έχουν στηθεί ενημερωτικές πινακίδες για τους επισκέπτες σε τρεις γλώσσες. Με άδεια του ΥΠ.ΠΟ. έγινε από τις Αρχές της Λάρισας η επίσημη υποδοχή της Ολυμπιακής Φλόγας στην ορχήστρα του μνημείου τόσο το 2004, όσο και το 2008.

Πρόσθετες πληροφορίες

Το μνημείο ανήκει στη δικαιοδοσία του ΥΠ.ΠΟ., ΙΕ’ Ε.Π.Κ.Α., ενώ τα ζητήματα της ανάδειξης του διαχειρίζεται Επιστημονική Επιτροπή.

Γεωγραφικό Πλάτος

39.640628°

Γεωγραφικό Μήκος

22.415317°

Υψόμετρο
0
ΌνομαΗμερομηνίαΠοσό (€)
ΜΑΡΙΑ ΤΣΟΥΝΤΑ ΛΑΜΠΙΡΗ14/09/202350.00
Σωματείο ΔΙΑΖΩΜΑ18/09/2022300.00
Βασἰλειος Μαυριδόγλου26/01/20181.000.00
ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΔΙΑΖΩΜΑ7.198.58
ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΥΡ. 20.00
FREZY DERM ABEE3.720.00
JM KAPLAN FUND Το Ίδρυμα διέθεσε το ποσό των 50.000 δολαρίων για την εκπόνηση της μελέτης αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου της Λάρισας.42.158.52
Σύνολο
€54.447.10

Δαπάνες

ΔαπάνηΗμερομηνίαΠοσό (€)
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ DOMAIN ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ18/09/2022264.86
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Α ΕΞΟΔΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ257.67
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Α’ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ –2.460.00
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Α’ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ DOMAIN,HOSTING DOMAIN – 07/10/201407/10/201477.36
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΕΞΟΔΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ ΘΕΑΤΡΟΥ 10/2015164.80
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΕΞΟΦΛΗΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ51.017.57
Σύνολο
€54.242.26
Υπόλοιπο
€204.84
ΠεριγραφήBudgetTargetRemarks
Δημιουργία ιστοσελίδας2.460.0020.000.00
Χρηματοδότηση άλλων δράσεων ανάδειξης του μνημείου15.000.0020.000.00
Funding LevelΠηγή χρηματοδότησηςΠεριγραφή των έργωνRemarks
2.000.000

Ε.Σ.Π.Α.

Συντήρηση – αποκατάσταση και ανάδειξη αρχαίου θεάτρου Λάρισας (Δ΄ Φάση)

175.600

Δήμος Λάρισας

Εργασίες τεκμηρίωσης στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας

  • Την Κυριακή 1η Φεβρουαρίου 2009 ο πρόεδρος του Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ» επισκέφθηκε το αρχαίο θέατρο της Λάρισας, στο πλαίσιο της περιοδείας του στα αρχαία θέατρα των νομών Μαγνησίας και Λάρισας, όπου συναντήθηκε με όλους τους τοπικούς φορείς, με θέμα την ανάδειξη του παραπάνω θεάτρου. (βλ. εδώ)
  • Το έργο «Συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη αρχαίου θεάτρου Λάρισας» εντάχθηκε στο Ε.Σ.Π.Α. 2007-2013.
  • Στο πλαίσιο του Ε.Σ.Π.Α. 2007-2013 πραγματοποιήθηκαν εργασίες που στόχο είχαν την άμεση σταθεροποίηση και εξυγίανση της επιφάνειας των μαρμάρινων, όσο και των πώρινων μελών που βρίσκονταν στο χώρο του κυρίως θεάτρου, του σκηνικού οικοδομήματος, καθώς και στο χώρο των διάσπαρτων (διάσπαρτα σκηνικού οικοδομήματος και περιμετρικά της ορχήστρας). Παράλληλα επιτεύχθηκε η αισθητική αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών μελών, ώστε να δημιουργηθεί καλύτερη και πληρέστερη εικόνα του μνημειακού συνόλου. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε μια σειρά εργασιών με στόχο την αποκατάσταση των κλιμάκων του κυρίως θεάτρου. Τέλος, υλοποιήθηκαν εργασίες με στόχο την καλύτερη προβολή, αναγνωσιμότητα και ανάδειξη του μνημείου. Η συνολική χρηματοδότηση που διατέθηκε για το αρχαίο θέατρο της Λάρισας από το Ε.Σ.Π.Α. 2007-2013 ανήλθε στο ποσό των 2 εκατομμυρίων ευρώ.
  • Την Τετάρτη 21 Μαΐου 2014 υπεγράφη στα γραφεία του «ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ» η σύμβαση για την ανάθεση της εκπόνησης του έργου: «Δημιουργία ηλεκτρονικής ιστοσελίδας (website) για το αρχαίο θέατρο της Λάρισας». Τη σύμβαση υπέγραψαν ο πρόεδρος του «ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ», κος Σταύρος Μπένος και ο κύριος Lynn Patchett. (βλ. εδώ) Ο ιστότοπος του αρχαίου θεάτρου είναι διαθέσιμος εδώ.
  • Στις 27 Δεκεμβρίου 2016, με την παρότρυνση του Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ», υπεγράφη προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Δήμου Λαρισαίων και της Περιφέρειας Θεσσαλίας, με τίτλο: «Εργασίες τεκμηρίωσης στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας». Μέσω της παραπάνω σύμβασης διατέθηκε από το Δήμο Λαρισαίων χρηματοδότηση, ύψους 175.600,00 ευρώ, για την ολοκλήρωση των εργασιών ανάταξης των εδωλίων στο χώρο του κυρίως θεάτρου, καθώς και για την τοποθέτηση μέρους αυτών στις αρχικές τους θέσεις, μετά και την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης των κλιμάκων, καθώς και σε εργασίες τεκμηρίωσης, προκειμένου να ολοκληρωθούν οι μελέτες αποκατάστασης του μνημείου. Απώτερος στόχος της σύμβασης ήταν να εξασφαλιστεί η δυνατότητα για ένταξη της αποκατάστασης του μνημείου σε χρηματοδοτικά προγράμματα. (βλ. εδώ)
  • Στις 24 Οκτωβρίου 2016 το «ΔΙΑΖΩΜΑ» ανέθεσε με σύμβαση την εκπόνηση της μελέτης αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου της Λάρισας στους μελετητές κ.κ. Δημήτριο Καραγκούνη, αρχιτέκτονα – τμηματάρχη έργων και μελετών, Νικόλαο Χατζηδάκη, αρχιτέκτονα, Ισίδωρο Πλακωτάρη, αρχιτέκτονα, Ελένη – Αθηνά Αγγέλη, αρχιτέκτονα, Χρήστο Καρναβέζο, πολιτικό μηχανικό και Στυλιανή Μπλάντα, τοπογράφο μηχανικό Α.Τ.Ε.Ι. – συντηρήτρια αρχαιοτήτων. (βλ. εδώ) Η ανάθεση της παραπάνω μελέτης ήταν απαραίτητη, προκειμένου η συνέχιση της αποκατάστασης του μνημείου να ενταχθεί στην επόμενη προγραμματική περίοδο του Ε.Σ.Π.Α. (2014-2020).
  • Το κόστος ανάθεσης της παραπάνω μελέτης καλύφθηκε με Πολιτιστική Χορηγία, ύψους 100.000 ευρώ που διέθεσε το ΊΔΡΥΜΑ ΠΑΥΛΟΥ & ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ (η σύμβαση Πολιτιστική Χορηγίας υπεγράφη στις 18 Οκτωβρίου 2016) (βλ. εδώ). Επίσης, για τον ίδιο σκοπό το ΊΔΡΥΜΑ J.M. KAPLAN FUND που δραστηριοποιείται στη Νέα Υόρκη διέθεσε χορηγία προς το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ», ύψους 50.000 $. (λίνκ)
  • Την Τρίτη 28 Νοεμβρίου 2017 ολοκληρώθηκε η μελέτη αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου της Λάρισας και παρελήφθη από το Διοικητικό Συμβούλιο του Διαζώματος, για να προωθηθεί προς έγκριση στο Υπουργείο Πολιτισμού.
  • Στις 05 Ιουνίου 2018 η παραπάνω μελέτη εγκρίθηκε από το Κ.Α.Σ.
  • Προωθείται από το Δήμο Λαρισαίων η ρυμοτομική απαλλοτρίωση δύο οικοδομικών  τετραγώνων (που γειτνιάζουν με το αρχαίο θέατρο της πόλης). Η πρώτη απαλλοτρίωση έχει ήδη εγκριθεί. Η χρηματοδότηση των απαλλοτριώσεων θα εξασφαλιστεί από το Πράσινο Ταμείο.
  • Στο εγκεκριμένο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας 2014-2020 προβλέπεται η υλοποίηση μιας Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης (Ο.Χ.Ε.) που αφορά σε μια Διαδρομή Πολιτισμού – Τουρισμού στη Θεσσαλία, με θεματικό αντικείμενο την αξιοποίηση της πολιτιστικής ή και της φυσικής κληρονομιάς, προκειμένου να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης τόσο για τις ίδιες τις περιοχές που θα αφορά, όσο και για ολόκληρη την Περιφέρεια. Η «Διαδρομή» προβλέπεται να καλύπτει σημαντικά και αναγνωρισμένα μνημεία της Θεσσαλίας και εκτείνεται χωρικά από την περιοχή της Δυτικής Θεσσαλίας (Τρίκαλα – Μετέωρα) και μέσω της Λάρισας έως την Ανατολική Θεσσαλία (Μαγνησία). Ειδικότερα περιλαμβάνει το σύνολο των Αρχαίων Θεάτρων της Θεσσαλίας και συγκεκριμένα το Αρχαίο Θέατρο Φθιωτίδων Θηβών, το Αρχαίο Θέατρο Δημητριάδας, το Α΄ Αρχαίο Θέατρο Λάρισας και το Β΄ Αρχαίο Θέατρο Λάρισας, καθώς και τα πλέον αξιόλογα μνημεία άλλων ιστορικών περιόδων, κύρια τους νεολιθικούς οικισμούς Σέσκλου & Διμηνίου, το σπήλαιο της Θεόπετρας και την περιοχή των Μονών των Μετεώρων. (βλ. εδώ)
  • Το έργο αποκατάστασης του Αρχαίου Θεάτρου Λάρισας έχει ενταχθεί από την Περιφέρεια Θεσσαλίας στο Πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2014-20, με τίτλο Αξιοποίηση Πολιτιστικού Αποθέματος Διαδρομής Πολιτισμού-Τουρισμού στη Θεσσαλία και ποσό 3.400.000 ευρώ. Το έργο εκτελείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2019 και έχει ορίζοντα υλοποίησης το 2023. (βλ. εδώ)
  • Περιλαμβάνει την κατασκευή αναλημματικού τοίχου στη βάση του κοίλου, την επανατοποθέτηση εδωλίων, που δεν είναι στις αρχικές τους θέσεις, τη συμπλήρωση εδωλίων από νέο μάρμαρο, καθώς και συντήρηση των εδωλίων. Επίσης, θα κατασκευασθεί νέα βελτιωμένη πρόσβαση που να υποστηρίζει και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Με το έργο αυτό αποκαθίσταται το μεγαλύτερο μέρος του κυρίως θεάτρου και θα μπορεί να αποδοθεί στο κοινό, ενώ απομένει για νέο τμήμα έργου η επισκευή του διαζώματος, του επιθεάτρου, των αναλημματικών τοίχων και της σκηνής, για τα οποία υπάρχει μελέτη. Μέχρι στιγμής, το προσωπικό που έχει προσληφθεί εργάζεται στη συντήρηση των εδωλίων και στην πραγματοποίηση δοκιμαστικών τομών στο χώρο της ορχήστρας και πίσω από τη σκηνή για την εξακρίβωση της ύπαρξης ή μη παλαιότερων λειψάνων, καθώς και της θεμελίωσης των κτιρίων. Σύντομα θα αρχίσουν οι εργασίες επανατοποθέτησης εδωλίων. (βλ. εδώ)
  • Στις 31 Μαρτίου του 2020, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος FINCH (Financing Impact on Regional Development of Cultural Heritage Valorization – Χρηματοδοτικές επιπτώσεις της αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς στην περιφερειακή ανάπτυξη) αναδείχθηκε ως καλή πρακτική το έργο αποκατάστασης και ανάδειξης του Αρχαίου Θεάτρου Λάρισας. (βλ. εδώ) Η σημαντική αυτή διάκριση αφορά όχι μόνο την σημασία του ίδιου του έργου για την πολιτιστική κληρονομιά, αλλά κυρίως βασίζεται στον αποτελεσματικό συνδυασμό διαφόρων πηγών χρηματοδότησης. Το «ΔΙΑΖΩΜΑ» διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην προσέλκυση χρηματοδοτήσεων, των οποίων η συμβολή στην ωρίμανση του έργου ήταν αποφασιστική και οδήγησε ουσιαστικά στην διασφάλιση της χρηματοδότησης της υλοποίησής του από το ΕΣΠΑ 2014-2020. (βλ. εδώ)
  • Την Τρίτη 08 Ιουνίου 2020 ανακοινώθηκε από την Περιφέρεια Θεσσαλίας ότι τρία νέα έργα, συνολικού προϋπολογισμού σχεδόν 900.000 ευρώ, ξεκινούν στο αρχαίο θέατρο Λάρισας, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2014-2020. Στο πλαίσιο του έργου  «Αποκατάσταση Αρχαίου Θεάτρου Λάρισας – Φάση Ε΄», η Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης της Περιφέρειας Θεσσαλίας έδωσε έγκριση προς την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας,  δικαιούχο και φορέα υλοποίησης του έργου, προκειμένου να προχωρήσουν οι εξής διαγωνισμοί:
  • «Παροχή Υπηρεσιών για «Μεταφορές όγκων μαρμάρων – Ενοικίαση Γερανοφόρων οχημάτων», προϋπολογισμού 468.400 ευρώ,
  • «Προμήθεια Μαρμάρου», προϋπολογισμού 240.768 ευρώ,
  • «Παροχή Υπηρεσιών για «Σάρωση με Laser – Τρισδιάστατο Λογισμικό CAD/CAM″», προϋπολογισμού 183.024 ευρώ.

Ακολουθεί η έγκριση και δημοσιοποίηση των Διαγωνισμών από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας. (βλ. εδώ).

  • Τη Δευτέρα 2 Νοεμβρίου 2020 εγκρίθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού η μελέτη με τίτλο «Αποκατάσταση του σκηνικού οικοδομήματος του Α΄ Αρχαίου Θεάτρου Λάρισας – Α΄ φάση» και η αντίστοιχη μελέτη συντήρησης» που εκπονήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας. Η μελέτη προτείνει τη συμπλήρωση ορισμένων σειρών λίθων στις περιμετρικές τοιχοποιίες και την αποκατάσταση μέρους της στοάς του σκηνικού οικοδομήματος, ώστε να γίνεται καλύτερα αντιληπτή η μορφή του οικοδομήματος.
  • Μετά την έγκριση της μελέτης αποκατάστασης του σκηνικού οικοδομήματος από το Κ.Α.Σ. εγκρίθηκε επιπλέον χρηματοδότηση 3,4 εκ. ευρώ, μέσω του ΕΣΠΑ 2014-2020, για την αποκατάσταση του σκηνικού οικοδομήματος του θεάτρου. Το έργο αυτό θα ενταχθεί ως υποέργο του ήδη εγκεκριμένου από το 2019 έργου που υλοποιείται το τελευταίο διάστημα μέσω Ε.Σ.Π.Α. στο θέατρο, επειδή επαυξάνει τη λειτουργικότητα του.
  • Δυναμική και υποδειγματική εξέλιξη των εργασιών αποκατάστασης του μνημείου. Το τελευταίο διάστημα ολοκληρώθηκε η τοποθέτηση εδωλίων στην 11η κερκίδα του κοίλου και μεταφέρθηκαν μέλη από το χώρο των διασπάρτων στην ορχήστρα (ΣΤΙΓΜΑ)
  • Ολοκλήρωση εργασιών αποκατάστασης του μνημείου. (ΕΠΟΜΕΝΟ ΒΗΜΑ)

Συνημμένα αρχεία