Αρχαίο θέατρο Σπάρτης

Αρχαίο θέατρο Σπάρτης

Θέατρο

Το θέατρο είχε μεγάλη σκηνή και προσκήνιο, πεταλοειδή ορχήστρα και περιμετρική στοά στο άνω μέρος του κοίλου. Το κοίλο ήταν κατασκευασμένο από λευκό μάρμαρο Ταϋγέτου. Δέκα κλίμακες χώριζαν το κυρίως θέατρο σε εννέα κερκίδες, ενώ δεκαεπτά κλίμακες το επιθέατρο σε δεκαέξι κερκίδες. Πιθανώς, το θέατρο να διέθετε και τρίτο διάζωμα. Το  θέατρο αρχικά διέθετε κινητή σκηνή, η οποία φυλασσόταν στη «σκηνοθήκη», σε υπόστεγο που ήταν κατασκευασμένο στη δυτική πάροδο. Σημαντική ιστορική φάση του θεάτρου είναι η προσθήκη ρωμαϊκού σκηνικού οικοδομήματος το 78 μ.Χ. επί αυτοκράτορος Βεσπασιανού. Η κύρια πρόσβαση στο θέατρο γινόταν από την ανατολική πάροδο.

• Yoshitake, ‘’The Movable Stage in Hellenistic Greek Theatres’’, Archäologischer Anzeiger, May, 2017, σ. 119-133.
• Cartledge and Spawforth, “Hellenistic and Roman Sparta. A tale of two Cities”, A.J.S,  41, (1991), σ. 398-401.
• A.W Dilke,  “The Greek Theatre Cavea”,  BSA, 43, 1948, σ. 125-192, 273.
• A.W Dilke, “Details and Chronology of Greek Theatre Caveas”, BSA 45 (1950), σ. 48-51.
• Dickins, “Excavations at Sparta, 1906, The Theatre”, BSA, 12 (1905-6), σ. 394- 406.
• Dinsmoor, The architecture of Ancient Greece, 1950, σ. 307-8.
• Buckler, “The myth of the moveable skenai”, AJA, 90, 1986, σ. 431-6.
• Kolb, Agora und Theater: Volks- und Festversammlung, Βερολίνο 1981.
• B. Waywell, and J. J. Wilkes, “Excavations at the Ancient Theatre of Sparta, 1992-4: Preliminary Report”, BSA, 90, 1994, σ. 435-460.
• B Waywell and J. J. Wilkes & S. E. C. Walker, “The ancient Theatre at Sparta”, in edit. S. E. C. Walker, William G. Cavanagh, Sparta in Laconia, Proceedings of the 19th British Museum Classical Colloquium 1995, (1998), σ. 97-112.
• B Waywell and J.J. Wilkes, “Excavations at the Ancient Theatre of Sparta 1995-1998: Preliminary Report”, BSA, 94, (1999), σ. 437-55.
• M. Woodward, ‘’Excavations at Sparta, 1924-1925: The Inscriptions.’’, BSA, 26, (1923-25), σ. 159-239.
• M Woodward, “Excavations at Sparta, 1926: The Theatre”,  BSA, 27 (1925-26), σ.  175-209
• Χρ. Χρήστου, «Ανασκαφή εις Ακρόπολιν Σπάρτης», Πρακτικά της εν Αθήναις  Αρχαιολογικής Εταιρείας, 1960, σ.
• Χρ. Χρήστου, «Ανασκαφαί Σπάρτης»,  Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας,  1961, σ. 179.
• Χρ. Χρήστου, «Ανασκαφαί Σπάρτης-Ακρόπολις», Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας  1962, σ.
• Χρ. Χρήστου, «Αρχαιότητες Λακωνίας-Αρκαδίας», Αρχαιολογικό Δελτίο, 17, (1961-2), σ.  84
• Χρ. Χρήστου, «Ανασκαφή Σπάρτης», Αρχαιολογικό Δελτίο, 18, (1963), σ. 86-87.
• Χρ. Α . Χρήστου, Αρχαία Σπάρτη. Σύντομος οδηγός για την ιστορία, τα μνημεία και το μουσείο της, Σπάρτη 1960, σ. 52-56
• Γ. Ορεστίδης,Μελέτη αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου της Σπάρτης, Αθήνα 2013.
• http://www.diazoma.gr/deltia-typou/meleti-apokatastasis-sparti-orestidi/(τελευταία επίσκεψη 01-10-2017)

• Αρχαίο θέατρο Σπάρτης, χορηγικός φάκελος (2011) ΔΙΑΖΩΜΑ http://www.diazoma.gr/site-assets/Datasheet_Spartis_v1-xorhgikos2011.pdf (τελευταία επίσκεψη 01-10-2017)

Η κατασκευή του θεάτρου χρονολογείται στη μετάβαση από την ύστερη ελληνιστική εποχή στην πρώιμη ρωμαϊκή (Waywell&Wilkes,1995) πιθανότατα στο 30-20 π.Χ., και έχει συνδεθεί με την ηγεμονία του Ευρυκλή Ηρκλανού, φίλου του νικητή στη ναυμαχία του Ακτίου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου. Επί μέρους στοιχεία χρονολογούνται μέχρι και το τέλος του 4ου μ. Χ. αιώνα.

Ύπαρξη θεάτρου στην πόλη της Σπάρτης μαρτυρείται στους αρχαίους συγγραφείς  ήδη από τον 5^οαι. π.Χ. και συνδέεται άμεσα με την τέλεση λατρευτικών εορτών, όπως οι γυμνοπαιδιές.

Το σωζόμενο θέατρο  της Σπάρτης  χρονολογείται από την ύστερη ελληνιστική εποχή στην πρώιμη ρωμαϊκή  πιθανότατα στο 30-20 π.Χ., και είχε μεγάλη σκηνή και προσκήνιο, πεταλοειδή ορχήστρα και πιθανόν περιμετρική στοά στο άνω μέρος του κοίλου για την προστασία των θεατών από τη βροχή. Μπροστά από το θέατρο διερχόταν κεντρική οδική αρτηρία της  Ρωμαϊκής Σπάρτης, διότι κατά το 2^ο μ.Χ. αιώνα στον τοίχο της παρόδου χαράχθηκε μεγάλος αριθμός τιμητικών επιγραφών.

Το θέατρο διέθετε στο κάτω κοίλο 10 κλίμακες, 9 κερκίδες με 31 σειρές εδωλίων και στο επιθέατρο 17 κλίμακες, 16 κερκίδες με 17 σειρές εδωλίων. Το κεντρικό μέρος του κοίλου ακουμπά στον λόφο, ενώ πλευρικά υποστηριζόταν με δυο αναλημματικούς τοίχους. Τα πλευρικά αναλήμματα και αυτά των παρόδων ήταν από πωρόλιθο, ενώ η πρόσοψή τους από μάρμαρο.

Στον ανατολικό ανάλημμα, σε ετήσια βάση καταγράφονταν τα ονόματα των αξιωματούχων της πόλης. Η ανατολική πάροδος επέτρεπε την κύρια πρόσβαση στο θέατρο και το ανάλημμα της ανατολικής και δυτικής παρόδου οδηγούσε μέσω κλίμακας στο διάζωμα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του θεάτρου είναι ότι αρχικά διέθετε κινητή, τροχήλατη σκηνή, η οποία φυλασσόταν στην σκηνοθήκη, ένα υπόστεγο κατασκευασμένο στη δυτική πάροδο.

Αυτό ήταν αναγκαίο για την εξασφάλιση ελεύθερου χώρου, όταν το θέατρο δε χρησιμοποιούνταν για θεατρικές παραστάσεις, αλλά για πολιτικές, κοινωνικές και εορταστικές συγκεντρώσεις. Η ύπαρξη της κινητής σκηνής επιβεβαιώνεται από τους τρείς παράλληλους επιμήκεις αύλακες μήκους 68μ., που εντοπίστηκαν στο δάπεδο του άκρου της ορχήστρας. Οι αύλακες καταλήγουν σε ένα κτήριο στη δυτική πάροδο, από το οποίο σώθηκαν τα θεμέλια, εν μέρει κάτω από μεταγενέστερο κτήριο (Νυμφαίο). Η χρήση του κτιρίου αυτού αναφέρεται σε επαναχρησιμοποιημένες οπτόπλινθους ως ΣΚΑΝΟΘΗΚΑ.

Σημαντική ιστορική φάση του θεάτρου είναι η προσθήκη ενός ρωμαϊκού σκηνικού οικοδομήματος το 78 μ.Χ.  επί αυτοκράτορος Βεσπασιανού. Η σκηνή διέθετε  τρία  εσωτερικά δωμάτια, τρία μεγαλειώδη ανοίγματα που οδηγούσαν σε μια βαθιά εξέδρα και στην πρόσοψη  (scaenae-frons)  μια  διώροφη  κορινθιακή  κιονοστοιχία  με  εξώστες. Τότε ο χώρος της σκηνοθήκης μετασκευάστηκε σε Νυμφαίο, μια μακρόστενη, πεταλόσχημη, δεξαμενή με απολήξεις στις δυο στενές πλευρές, μήκους 13,55 μ. και πλάτους 2,2 μ.

Τελευταία πληροφορία για επέμβαση στο θέατρο προέρχεται από επιγραφή στο επιστύλιο της σκηνής με αναφορά στον Θεοδόσιο (τέλη 4^ου μ.Χ.). Στη θέση του θεάτρου αναπτύχθηκε ένας οικισμός μεταξύ του 10^ου και 13^ου αι., τα υπολείμματα του οποίου στο χώρο της ορχήστρας, της σκηνής και του κάτω κοίλου καθαιρέθηκαν κατά τις ανασκαφές.

Το θέατρο έχει ομοιότητες με το θέατρο της Μεγαλόπολης και το μέγεθός του είναι παρόμοιο με αυτό της Επιδαύρου. Υπολογίζεται ότι στο τεράστιο αυτό οικοδόμημα μπορούσαν να συγκεντρωθούν 16.000 θεατές.

Η ανασκαφή έφερε στο φως μεγάλη έκταση αρχιτεκτονικών καταλοίπων του μνημείου που είναι σήμερα ορατά. Διασώζεται η ορχήστρα, τα αναλήμματα και τμήμα του κοίλου του θεάτρου. Το αρχαίο θέατρο σήμερα δεν μπορεί να θεωρηθεί επισκέψιμο μνημείο, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφή του.

Το θέατρο περιγράφεται από ξένους περιηγητές ήδη από τον 18^ο αιώνα. Η πρώτη επιστημονική έρευνα διεξήχθη από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή το 1906-1910, αλλά και σε επόμενες χρονικές περιόδους (1924-1927, 1992-1998, 2008). Το διάστημα  1960 – 1963 έγιναν ανασκαφές από τον καθηγητή, Χρύσανθο  Χρήστου με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας.  Από το 1992 μέχρι σήμερα, στον χώρο εργάζεται η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή. Ο χώρος, δεν είναι πλήρως ανασκαμμένος. Την Τρίτη 15 Οκτωβρίου 2013 εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η μελέτη αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου, την οποία είχε αναθέσει το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ» με χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Φορέας προστασίας του αρχαιολογικού χώρου είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας.

Το αρχαίο θέατρο σήμερα δεν μπορεί να θεωρηθεί επισκέψιμο μνημείο, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφή του.

Φορέας προστασίας του αρχαιολογικού χώρου είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας.

Το θέατρο παρουσιάζει ομοιότητες με αυτό της Μεγαλόπολης, όπως το εκτεταμένο κοίλο γύρω από μια εν δυνάμει πλήρη κυκλική ορχήστρα, ο χαμηλός διάδρομος κίνησης πίσω από την προεδρία, το ξεκομμένο σκηνικό οικοδόμημα με τις ανοιχτές παρόδους που ορίζουν οι πανύψηλοι αναλημματικοί τοίχοι και η σκηνοθήκη των μεγάλων διαστάσεων στη δυτική πάροδο. Η χρήση μαρμάρου για ένα θέατρο αυτής της κλίμακας αποτελεί καινοτομία, όχι μόνο για τη Σπάρτη, αλλά για τα πελοποννησιακά θέατρα εν γένει, τα οποία ήταν κατά κανόνα χτισμένα από ασβεστόλιθο ή κροκαλοπαγή λίθο.

Ένα  άλλο χαρακτηριστικό  του  θεάτρου  της  Σπάρτης,  που  επισημαίνεται  από  τον  Woodward, είναι η μικτή τεχνική  στην  κατασκευή, ένας  συνδυασμός  ωμών  πλίνθων  σε  στρώσεις  και λιθοδέματος ως θεμελιώσεις για τις λίθινες και μαρμάρινες κατασκευές. Η μαρμάρινη πρόσοψη του αναλήμματος της ανατολικής παρόδου, στην οποία καταγράφονται κατάλογοι των Σπαρτιατών κρατικών αξιωματούχων, αποτελεί, επίσης,  ένα σπάνιο στην Ελλάδα ενεπίγραφο μνημείο, ένα ‘’λίθινο’’ αρχείο της πόλης.

37^ο04’55’Ν

22^Ο25’28Ε

836 μ.