Σύγχρονη χρήση και όροι προστασίας των αρχαίων θεάτρων

Εκφράζω την ιδιαίτερη χαρά μου για τη γέννηση του «Διαζώματος», μιας κίνησης πολιτών για τη στήριξη της σωστής διαχείρισης των μνημείων θέασης και ακρόασης της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, που χωρίς τον υψηλό οραματισμό και την ένθεη δραστηριότητα του Σταύρου Μπένου, δεν θα είχε λάβει σάρκα και οστά.

Το θέαμα, ιδιαίτερα το ψυχαγωγικό θέαμα, με την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας, της αγωγής δηλαδή της ανθρώπινης ψυχής, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά πολιτισμικά αγαθά. Από τη γέννησή του στους χώρους λατρείας της αρχαίας Ελλάδας μέχρι και σήμερα παράγει πολιτισμό. Στον χώρο της Μεσογείου και ιδιαίτερα στην Ελλάδα έχουμε το προνόμιο να σώζονται οι χώροι στους οποίους ασκήθηκε από την εποχή της διαμόρφωσής της η θεατρική δημιουργία. Οι χώροι αυτοί, περισσότερο από όσο όλα τα άλλα κατάλοιπα του παρελθόντος, ασκούν στη σύγχρονη κοινωνία και δημιουργία μια ιδιαίτερη πρόκληση επαφής του παρόντος με το παρελθόν, επειδή προσφέρονται κατεξοχήν για χρησιμοποίησή τους με την ίδια λειτουργία για την οποία σχεδιάστηκαν.

Η ιδιαίτερα σημαντική αυτή συνάντηση σύγχρονης δημιουργικότητας και διαμορφωμένων σχημάτων δημιουργικού παρελθόντος θέτουν βέβαια προβλήματα, αφού τα αρχαία θέατρα και οι άλλοι χώροι θέασης, είναι πλέον μνημεία, όλα με μικρότερες ή μεγαλύτερες φθορές, τα περισσότερα μέχρι σημείου αδυναμίας εξυπηρέτησης της κατά προορισμό λειτουργίας τους.

Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται με διάφορα μέτρα, τα οποία έχει θεσπίσει η Πολιτεία. Οι περιπτώσεις με την καλύτερη διατήρηση συντηρούνται και αναστηλώνονται μέχρι του επιτρεπτού κατά τους διεθνείς κανόνες σημείου, ώστε να μπορούν να δεχθούν εκδηλώσεις. Άλλα μνημεία του είδους κατατάσσονται σε κατάλογο μη χρησιμοποιήσιμων χώρων. Η παραχώρηση των θεάτρων που δίδονται για παραστάσεις γίνεται μετά από έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και περιέχει όρους που εκτιμάται ότι προστατεύουν τα μνημεία αυτά από φθορές λόγω χρήσης και από επεμβάσεις που επικαλούνται επιχειρήματα σχετικά με το ύφος και την αισθητική των σύγχρονων δημιουργών.

Όμως το ανεπτυγμένο αυτό σύστημα δυνατότητας σύγχρονης χρήσης με ταυτόχρονη ασφαλή προστασία των χρησιμοποιουμένων μνημείων δεν εφαρμόζεται ακόμα χωρίς προβλήματα. Τα κύρια προβλήματα που καταγράφονται σχετικά είναι αφενός η μη τήρηση των όρων παραχώρησης ή η πίεση από τους φορείς των συγχρόνων εκδηλώσεων για υποχωρήσεις στα μέτρα προστασίας, και αφετέρου η πίεση, από τοπικούς ιδίως φορείς, για περισσότερη χρήση μνημείων τα οποία είτε είναι ακατάλληλα, λόγω κακής διατήρησης, είτε είναι ακόμη ανώριμα για χρήση.

Τα προβλήματα αυτά δεν πρέπει βέβαια να οδηγούν σε αρνητική τοποθέτηση για τη σύγχρονη χρήση των κατάλληλων για τη δραστηριότητα αυτή μνημείων. Η επαφή του κοινού με τα μνημεία, και ιδιαίτερα στην περίπτωση αυτή η βίωση σύγχρονων καλλιτεχνικών εκφράσεων μέσα από το ιστορικό περιβάλλον, είναι ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσει και να οικειωθεί το ευρύ κοινό την πολιτισμική μας κληρονομιά και, παράλληλα, να δημιουργηθεί συνείδηση εκτίμησης και προστασίας των μνημείων μας.

Το «Διάζωμα» φιλοδοξεί να επικουρήσει την Πολιτεία στην δημιουργία συνθηκών ακώλυτης εφαρμογής της πολιτικής ορθής διαχείρισης του ανεκτίμητου θησαυρού ιστορικών χώρων θέασης που έχει θεσπίσει. Η καταγραφή όλων των δεδομένων αυτών των μνημείων σε ηλεκτρονική μορφή, η όσμωση αρχαιολόγων, ανθρώπων του θεάτρου, παραγόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης, δημιουργών και ενεργών πολιτών σε μια κοινή προσπάθεια ισορροπημένης και συνετής προσέγγισης αυτών των μνημείων, καθώς και η καλλιέργεια με διάφορες εκδηλώσεις της στάσης αυτής στο ευρύ κοινό, είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει ουσιαστική συμβολή αφενός στην ενεργητική προστασία τους και αφετέρου στην δημιουργική βίωση των αρχαίων χώρων θέασης.

Β. Λαμπρινουδάκης
Αρχαιολόγος